Αν αναλογιζόμασταν ποιο ήταν αυτό το χαρακτηριστικό μιας πόλης που την καθιστούσε σύγχρονη και βιώσιμη για τους κατοίκους της, από τα μέσα κιόλας του 19ου αιώνα, θα συμφωνούσαμε πως είναι η ύπαρξη των πολλαπλών μαζικών μέσων μεταφορών. Η ύπαρξη αξιόπιστων, γρήγορων και οικονομικών τρόπων για να βρεθεί κανείς στη δουλειά του, στο σχολείο του, να εκπληρώσει τις καθημερινές του υποχρεώσεις, ή γενικότερα να βρεθεί όπου επιθυμεί όποτε το επιθυμεί.

Σήμερα, σχεδόν 200 χρόνια μετά, υπάρχει πλέον η ανάγκη συζήτησης και θεσμοθέτησης σύγχρονων κανόνων προσβασιμότητας στις μετακινήσεις. Σε πλήθος ευρωπαϊκών πόλεων, το εύρος των επιλογών προσβάσιμης μετακίνησης των αναπήρων ατόμων, είναι κατά το ήμισυ μικρότερο από αυτό του γενικότερου πληθυσμού. Εξακολουθούν φυσικά, να υπάρχουν πόλεις που δεν προσφέρουν καμία επιλογή προσβάσιμου μέσου μαζικής μεταφοράς και ο μόνος τρόπος μετακίνησης παραμένει το ιδιωτικό μέσο.

Αυτό το γεγονός δημιουργεί ένα πρόσθετο εμπόδιο, στην ζωή ενός αναπήρου ατόμου και γενικά σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητας του. Η αναγκαστική χρήση ιδιωτικού μέσου, εκτοξεύει το ήδη αυξημένο κόστος διαβίωσης μιας κοινωνικής ομάδας που στατιστικά έχει μεγαλύτερες πιθανότητες να βρεθεί σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας.

Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του προβλήματος, ας φανταστούμε τη ζωή μας ως κρίκους διάσπαρτους στον χάρτη. Κάπου υπάρχει ο κρίκος της κατοικίας μας, κάπου αλλού αυτός της εργασίας, του σχολείου, του εκλογικού κέντρου, των κατοικιών των αγαπημένων μας ανθρώπων, της αγοράς, κ.λπ. Αυτό που συνδέει τους δεκάδες αυτούς κρίκους, κι αυτό που εν τέλη συνθέτει την ίδια μας τη ζωή, είναι η ύπαρξη βιώσιμων τρόπων μετακίνησης ανάμεσα σε όλους αυτούς τους κρίκους. Όταν κάπου δεν είναι δυνατή αυτή η σύνδεση, θα πρέπει να παραλείψουμε από τη ζωή μας έναν πολύ σημαντικό κρίκο ή θα πρέπει να επιλέξουμε έναν άλλον που βρίσκεται σε πιο βολικό σημείο αλλά που δεν μας ικανοποιεί πλήρως. Κι αυτό δυστυχώς είναι κάτι που κατά κανόνα αναγκάζονται τα ανάπηρα άτομα να κάνουν.

Χαρακτηριστική είναι η εμπειρία των Ελλήνων αναπήρων ατόμων, όταν επισκέπτονται ευρωπαϊκές πόλεις με επαρκές δίκτυο προσβάσιμης μετακίνησης, όπως για παράδειγμα είναι η Βαρκελώνη και η Στοκχόλμη, όπου αισθάνονται πως ο βαθμός της αναπηρίας τους εκεί είναι μειωμένος. Οι σωματικές βλάβες αυτών των ατόμων παραμένουν οι ίδιες, αυτό που έχει όμως σχεδόν εξαλειφθεί εκεί είναι τα εμπόδια και συγκεκριμένα τα εμπόδια στη μετακίνηση.

Τα θετικά νέα είναι πως στον τομέα της μετακίνησης, οι Κανονισμοί της Ε.Ε. δεν είναι απλές συστάσεις, αλλά είναι δεσμευτικές, καθώς συνδέονται με ακριβή μετρήσιμα πρότυπα, που μάλιστα η υλοποίηση τους επιδοτείται από ευρωπαϊκούς πόρους. Συγκεκριμένα, υφίσταται ένα πλήθος προγενέστερων οδηγιών, που η χώρα μας έχει υιοθετήσει, αναφορικά με τα αστικά μέσα μαζικής μεταφοράς, και τα μέσα του 2025 θα πρέπει να πληρούνται και οι Κανονισμοί της Ευρωπαϊκής Πράξης Προσβασιμότητας, όπου περιλαμβάνονται και οι μετακινήσεις, από όλους τους ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς. Στην επίτευξη αυτού του στόχου, σημαντικό ρόλο θα διαδραματίσει το κέντρο προσβασιμότητας της Ε.Ε. που συστάθηκε φέτος και λειτουργεί ως ένα κέντρο αναφοράς, διασύνδεσης και ανταλλαγής καλών πρακτικών για κάθε ενδιαφερόμενο στον τομέα της προσβασιμότητας.

Δυστυχώς στην πράξη, αυτοί οι κανονισμοί, ακόμη κι από χώρες που έχουν υιοθετηθεί δεν εφαρμόζονται απόλυτα. Συγκεκριμένα μπορεί να έχουν αποκτηθεί προσβάσιμα μέσα τα οποία όμως οι οδηγοί να αδυνατούν λόγο ανεπαρκούς εκπαίδευσης να χρησιμοποιήσουν για την επιβίβαση και αποβίβαση αναπήρων επιβατών. Συχνά δε, αυτός ο εξοπλισμός μετά από βλάβη παραμένει για μεγάλα χρονικά διαστήματα μη λειτουργικός.

Η γενικότερη κατεύθυνση όλων αυτών των Οδηγιών, βασίζεται στα δικαιώματα των επιβατών, ανεξάρτητου αναπηρίας. Στο να μπορεί ο καθένας να χρησιμοποιήσει όλα ανεξαιρέτως τα μέσα μεταφοράς, με αξιοπρεπή αυτόνομο τρόπο, και όταν απαιτείται βοήθεια από το προσωπικό ενός συγκεκριμένου μέσου, να παρέχεται χωρίς επιπλέον κόστος και χωρίς προγενέστερη ειδοποίηση. Επίσης προσβάσιμος οφείλει να είναι και ο τρόπος έκδοσης των εισιτηρίων καθώς και η λήψη κάθε σχετικής με τη μετακίνηση πληροφορίας και για τα άτομα με αισθητηριακές ή νοητικές βλάβες.

Αυτό που θεωρώ σημαντικότερο βήμα προς την πλήρη ελευθερία και το ίσο δικαίωμα στη μετακίνηση, είναι η εξάλειψη των ειδικών διευθετήσεων προσβασιμότητας. Σκοπός είναι το εύρος των επιλογών και των διαδρομών να είναι επακριβώς το ίδιο για κάθε επιβάτη, καθώς και εξίσου φιλικό για το περιβάλλον. Δεν προωθείται η δημιουργία ειδικών μέσων μόνο για τους επιβάτες με κινητικές βλάβες, αλλά η χρήση των ήδη υπαρχόντων μαζικών μέσων μεταφοράς, αφού καταστούν πλήρως προσβάσιμα. Ούτε προωθείται η δημιουργία ειδικών διαδικασιών που υποχρεώνονται να ακολουθήσουν τα ανάπηρα άτομα κατά τον σχεδιασμό μιας μετακίνησης τους, όπως για παράδειγμα το να οφείλουν να ενημερώσουν εκ των προτέρων για την πρόθεση τους να χρησιμοποιήσουν ένα συγκεκριμένο μέσο, μια συγκεκριμένη στιγμή, για μια συγκεκριμένη διαδρομή, έτσι ώστε να είναι εκείνη τη στιγμή διαθέσιμος ο εξοπλισμός που θα του εξασφαλίσει την πρόσβαση. Κάτι τέτοιο προσθέτει άγχος στην καθημερινότητά τους και αφαιρεί ουσιαστικά το δικαίωμα που έχει ο κάθε επιβάτης να επιλέξει τελευταία στιγμή τη διαδρομή του, να αλλάξει πλάνα, να παρευρεθεί σε κάτι που μόλις προέκυψε.

Τα θεμέλια για την ενσωμάτωση και υλοποίηση των υφιστάμενων αλλά και των αναμενόμενων Ευρωπαϊκών Οδηγιών για τις μετακινήσεις, έχουν ήδη δημιουργηθεί στη χώρα μας με το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα δικαιώματα των αναπήρων ατόμων, που συστάθηκε από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη και μάλιστα υπήρξε μια από τις στρατηγικές επιλογές της.